67- Bir vakit Musa kavmine. ‘Allah (cc) size, muhakkak bir sığır kesmenizi emrediyor’ demişti. Onlar: ‘Bizimle alay mı ediyorsun?’ demişlerdi. Musa da: ‘Ben o câhillerden olmaktan Allah (cc)’a sığınırım’ demişti.
İsrâiloğullarının ineğe, buzağıya karşı öteden beri zaafları vardı. Çünkü Fravun’un boyunduruğu altındayken onlar ineğe tapıyor, İsrâiloğullarına ‘Siz ineğe tapamaz âdilersiniz. Ancak buzağıya tapabilirsiniz’ diyorlardı. Onların bu yüzden ineğe karşı kompleksleri vardı. Hz. Musa’ya iman ettikten sonra bu duyguları tamamen yok olsun diye böyle bir imtihana tabi tutuldular.
Maktulün katilinin kim olduğunun anlaşılması için; ancak inek kesilip ölüye sürülürse bir mucize olarak ölü dirilecek ve katilini söyleyecekti. Bu onlara çok garip ve itici geldi. Çünkü inek kesmek istemiyorlardı.
Hz. Musa’ya ‘Sen bizimle alay mı ediyorsun?’ diye sitem ettiler.
Hz. Musa da alay etmenin câhillik olduğunu ve bundan Allah’a sığındığını ifade etti.
Bakara, ‘ بَقَرَ ’ın müennesi veya müfredidir. ‘ بَقَرَ ’, manda cinsine de şâmil olmak üzere, sığır cinsinin genel ismidir. Buna göre ‘ بَقَرَ ’, erkek veya dişi sığır cinsinden inek, öküz, düve, tosun, manda olabilir. Bunun erkeğine bâkır, bakîr, bey kur, bâkur dahi denilir. ‘ بَقَرَ ’ yarmak anlamına gelir, bu hayvan da çift sürüp toprağı yarmak için kullanıldığından bu ismi almıştır.
Musa kavmi, o zamana kadar bakarayı mukaddes bir hayvan görüyor ve öyle kabul ediyorlardı. Bundan dolayı bakaranın kurban edilmesini, edilebilmesini tasavvur bile edemiyorlar, bunu akılları almıyordu. Böyle olması, bu emrin onlara henüz Mısır'da iken, Hz. Musa'nın peygamberliğinin ilk zamanlarında verilmiş olmasına işaret eder. Firavun kavmi olan putperest Mısırlılar Apis öküzüne tapar ve boğa, onların en yüksek mabutlarını temsil ederdi. Sığır kurban etmek, o zaman İsrailoğulları üzerinde şiddetle hakim olan Firavun kavminin taptığı tanrıları boğazlamak demek olacağı için, İsrailoğulları açısından Mısır'da iken bir ihtilal anlamı taşıyan böyle müthiş bir emir, elbette kolayca yerine getirilebilecek, tasavvuru mümkün bir iş değildi.
Âyette, mühim bir işe başlarken bir hayvan boğazlamanın o işin hayırla sonuçlanmasına vesîle olacağına işaret vardır. Fakat bir hayvan boğazlarken, kâinata hâkim olan kuvvet ve kudreti düşünüp Allah'a tam bir teslimiyetle teslîm olmak en üstün bir şükürdür. Bu konuda bir mütefekkir şöyle diyor. ‘Bir hayvanı kestiğin zaman için için ona de ki: Seni kesmeyi emreden kuvvet, beni de öldürecek, ben de senin gibi bir varmış bir yokmuş olacağım. Seni benim elime teslîm eden kanun, beni de daha kuvvetli bir ele teslîm edecek.’
a) Kurban keserek Allah'a yaklaşma (ibâdet etme) âdeti yaygın idi.
b) İsrailoğullarınca bu kurban, kurbanların en büyük (mühim)lerinden idi.
c) Fiyatının çok pahalı olması sebebi ile bu ineği elde etmedeki külfeti yüklendikleri için, bunda onlara çok sevap vardı.
d) İneğin sahibi için bu, büyük mal kazanmaya vesile olmuştur.
Eyleme alay mizahı pişe (âdet)
Düşürür dostları teşvişe (karışıklığa) (Nabi)
☆ Bu âyet, din işlerinde istihza etmenin (alay etmek ve dalga geçmenin) büyük günah olduğuna işarettir.
★ Alay, küçümsemek, değer vermemek, kusur ve özrünü eğlenceye almaktır. İnd-i ilâhide şirkten sonra en büyük günahtır. Vehb b. Münebbih
☆ İnsanı asık suratlılıktan çıkaran şaka ve latifede bir beis yoktur. Hz. Ali
★ ‘Alçaltıcı azab’, Allah’ın âyetlerini alaya alan ve büyüklük taslayanlar içindir.
☆ Kim, bir din kardeşini işlediği günah ile ayıplayıp alay ederse, o kimse aynı günahı işlemeden ölmeyecektir. Hadîs-i Şerîf
★ Kardeşinle mücadele etme, onunla alay etme, ona verdiğin sözden dönme. Hadîs-i Şerîf
☆ Herkesin gururuyla oynuyorsanız, sizden çok çabuk vazgeçilecek demektir.
★ Deve diğer develerin kamburuyla alay etmez.
☆ Öyle sitemler vardır ki, gizli bir övgüdür. Öyle öğütler vardır ki, ince bir alaydır.
★ Resûlullah (sav), evinden çıktığı zaman şu duâyı okurdu: ‘Allah’ın adıyla, Allah’a tevekkül ettim. Allah’ım! Zillete ve dalalete düşmekten, zulme uğramaktan, câhillikten, hakkımızda cehâlete düşülmüş olmasından Sana sığınırız.’
☆ Kusurlarını bilen insan, aldanan câhilden daha mesuttur.
★ Ey nefsim! Tahkik-i iman ilmini oku. Hakkı ve hakikati öğren. Münevver ol, aydın ol. Câhil insan, câhil bir genç, câhil bir kadın, ne kadar varlıklı da olsa yine fakirdir, geridedir, aşağıdadır. Okuyan erkek ve kadın, dâima ileride, dâima yükseklerdedir. Bütün fenalıkların, hayattaki bütün bedbahtlıkların vasıtası cehâlettir.
☆ Sorumsuz, şuursuz, câhilâne yaşayanlar için gençlik bir hata, orta yaş bir mücâdele, ihtiyarlık bir üzüntüdür.
★ Akıllı genç, câhil ihtiyardan hayırlıdır. Hz. Ali
☆ İnsanları Allahu Teâla’nın sevgisine kavuşturacak yol yalnız Muhammed (sav)’in yoludur. O’ndan başka olan dinler, inançlar, rüyalar çıkmaz sokaktır. İnsanı saâdete kavuşturamazlar. Kur’an-ı Kerim’in ahkâmını öğrenmeyen ve hadis-i şeriflere uymayan kimse câhil ve gafildir. Buna uymamalıdır. Cüneyd-i Bağdadî
★ Akraban da olsa câhille ilgini kes. Çünkü vereceği sıkıntı, sağlayacağı huzurdan fazla olur. (Nâsir-i Hüsrev)
☆ Câhil insan gül olsa da koklama. Aşık Veysel
★ İnsanın cehâleti konusunda câhil olması daha kötüdür. Câhil cennette komşum olsa, onunla olmamak için cehenneme girmeyi tercih ederdim. Hz. Ali
Kamili ancak yine kâmil bilir
Sanma kim nadan olan câhil bilir