22- Bunlar dünya ve ahirette amelleri boşa gitmiş kimselerdir; bunların yardımcıları da yoktur.
Ayetleri inkar eden, nebileri ve tebliğcileri öldüren kimseler ind-i ilahide mahlukatın en şerlileridir. Allah dinle, peygamberle kitapla irtibatını koparmış, inkarlarının derin çukuruna yuvarlanmışlardır. Yaptıkları hiçbir şeyin nazarı ilahide bir kıymeti kalmamış, kadro dışı kalmışlardır. Amelleri dünyada da, ahrette de boşa çıkmıştır. Bu durumda onlara ne yardım eden, ne şefaat eden kalmamıştır. Çünkü bunlar suyu kaynağından kesmişlerdir.
Kâfirlerin iyi amellerinin dünyada boşa çıkması, medhedilecek yerde zem edilmesi, sena edilecek yerde lanet edilmesi, öldürülmeleri, esir alınmaları, mallarının ganimet, kendilerinin köle olması gibi, başlarına gelen apaçık zilletlerdir. Amellerinin ahirette boşa çıkması, sevabın ikâba dönüştürülmesi ile olur.
İlk tehdid, onlar için yollarının tamamen kapandığını, bu ikinci tehdid de, bunların hiçbir yardımcı ve koruyucuları olmayacak şekilde vuku bulacağını bildirir.
Amellerin boşa gitmesi
İslam, mü'min olsun kâfir olsun bütün insanların yaptıkları davranışlara önem verir. İslâm nazarında kainatta önemsiz diye bir şey yoktur. Her şey önemlidir. En önemsiz gördüğümüz hadiselerde bile bizim bilmediğimiz sırlar vardır.
Kur'an-ı Kerim'de amelleri boşa çıkaran davranışlar sayılıyor. Bunların başında şirk gelir. Bir başka âyette; Allah'ın âyetlerini ve ahiret gününü yalanlayanların amellerinin boşa gittiği, başka bir âyette de kâfirlerin Allah'ın gazabına sebep olacak şeylerin peşinde koşup O'nu hoşnud edecek şeyleri beğenmedikleri ve bu yüzden amellerinin boşa gittiği ifade edilmiştir.
Bir kimse inkâr konumuna düşerse dünyada yaptığı iyi ve yararlı amellerin karşılığını dünyada görse de ahirette hiçbir yararını göremez. Çünkü imansız amelin ahirette hiçbir faydası olmaz.
✦ Nice oruç tutan vardır ki orucundan onlara kalan sadece susuzluktur. Nice gece kalkanlar vardır ki, onların bundan hisseleri (ancak) uykusuzluktur. Hadis-i Şerif
✦ İkindi namazını terkeden kimsenin işlediği amelleri boşa gider. Hadis-i Şerif, Buhârî, Müslim
✧ Ne kadar harcanmayan mal vardır ki infaktan iyidir. Allah’ın malını ancak Allah’ın emrine göre ver.
(21-22. ayetler)
İnsanın kalbindeki Hakk’ın feyzini kabul edebilme istidadını iptal eden birkaç mertebe vardır.
♦ Bunlardan biri, isyandır. Günahlar; bulutun yeryüzünü güneş ışığından kapatması gibi, kalbe gelecek ilahi feyzleri kapatır. İnsan günahlardan dönüp tevbe edince kalpteki asli berraklık tekrar yerine gelir. Efendimiz şöyle buyurmuştur: Günahından tevbe eden hiç günah işlememiş gibidir.’
♦ Kalbin berraklığını yok eden sebeplerden bir diğeri, yüksek mertebeye baş kaldırmak manasına gelen, şirk ve küfürdür. Bunun izalesi de kelime-i tevhid cilasıyla küfrü parçalamaktır.
Her şeyin bir cilası vardır. Kalplerin cilası da zikrullahtır. Hadis-i Şerif
‘İslam kendinden öncesini silip yok eder.’ Hadis-i Şerif
♦ Bu sebeplerden biri de, feyzi kabulde asıl istidadı bozup yok etmektir. Kırılan bir aynanın görüntüyü gösterme istidadının işe yaramaması gibi. İşte kalp de bu istidadı iptal ederse artık Hakk’ın feyzini kabul edemez. Bu da ayette ‘Peygamberleri öldürenler’ cümlesiyle ifade edilmiştir. Yani insanın içindeki bu istidat, onu Hakk’a davet eden bir peygamber hükmündedir. Onu haksız yere öldürmek, Allah’ın affetmeyeceği bir günahtır. ‘Amelleri boşa gitmiştir.’ Onlar feyzi kabul istidatlarını iptal ettikleri için, kendilerinin hiçbir ameli kabul edilmeyecektir.
✽ اُولٰٓئِكَ 'İşte onlar' Önceki ayeti tekit ve tetmim itnabıdır.
✽ İsmi işaretin gelmesi; bu kepazelerin durumu, iç yüzü şüphe bırakmayacak şekilde aklen hissen diğerlerinden ayırıp tarif etmek içindir.
✽ Ayrıca ismi işaret bunları tahkir ve çarpılacakları azaba layık olduklarını tenbih içindir.
✽ Arkasından tekrar marifelerden ismi mevsul gelmesi, haberin zem üzere geldiğini, ikaba çarpılacaklarını haber vermek içindir.
✽ Amelleri boşa çıktı. Bunlar iman bağıyla Allah’a, Resulüne bağlanmadıkları için, iman dairesi dışında, kadro dışı kaldıklarından dünyada iyi şeyler de yapsalar, bir kıymetinin, bir öneminin olmadığını gösterir.
✽ Ayet; tazammuniyesi ve dal bil iktizasıyla şunları düşündürür: Allah için olmayan ameller riya, nefsini tatmin, menfaatten başka bir şey değildir. Hepsi, "kaz gelen yerden tavuk esirgenmez" kabilindendir. Kabule şayan değildir. Bu yüzden faydası olmayacaktır.
✽ Sebep olan amel söylenmiş, müsebbep olan amelin neticesi murad edilmiştir.
✽ فِي الدُّنْيَا وَالْاٰخِرَةِ arasında tibakı icab ve vasıldan tezat vardır.
✽ İyilikler samimi olmayınca, dostluklar da samimi olmaz. dünya ve ahirette zorda, darda kaldığında bir yardımcı bulamazlar. "Kafirlere malları ve evlatları fayda vermez" ayetine bir telmihtir.